Varis, bacakta cilt altındaki toplardamarların görünür hale gelmesidir.
Bacaktaki toplardamarlar ayaktan ve bacaktan kanı kalbe taşıyan damarlardır. İki tür toplardamar vardır:
- Derin damar sistemi
- Yüzeyel damar sistemi (büyük safen ven)
Derin damar sistemi bacak kaslarının içinden giden bacağın asıl toplardamarıdır ve bacak kasları çalışınca olan pompalamayla kalbe kanı taşır.
Yüzeyel damar sistemi cilt altından kasların üzerinden seyreden ciltteki kılcal damarların da döküldüğü damardır. Kanı yerçekimine karşı yukarı taşımak için içerisinde yukarı doğru tek yönlü açılan kapak mekanizması vardır. Derin ve yüzeyel damarlar kasık seviyesinde birleşerek tek bir damar olarak kalbe doğru giderler. Yüzeyel damardaki kapak mekanizması bu bileşke noktasından başlayarak ayak bileğine kadar devam eder.
Yüzeyel damardaki (büyük safen ven) kapak mekanizması özellikle kasık seviyesinden itibaren bozulursa, kan damar içinde göllenmeye başlar ve damar çapı artar (iç varis). Damar genişledikçe kapaklar uçuca gelemeyeceği için bu çap artışı bir kısırdöngü olarak artmaya devam eder. Damardaki kan göllenmesi arttıkça, damar içi basınç artar ve artan basınç cilt altındaki kılcal damarlara iletilir. Böylece kılcal damarlar ciltten kabarık ve renkli olarak görülmeye başlarlar (varis).
- Bacaklarda özellikle ayakta kalma sonrası gün sonu olan şişlik, ağrı, ağırlık hissi.
- Gece bacak krampları olması.
- Ayak bileği etrafında mavi-siyah renk değişimi, kaşıntı, ciltte parlaklık ve incelme, diz altı kıllarında dökülme.
- Geniş varisler içinde pıhtılaşma olabilir, buna bağlı ağrı ve damar iltahabı (trombofilebit).
- İlerlemiş durumlarda ayak bileği etrafında iyileşmesi zor yaralar oluşabilir (varis ülserleri).
- Varis bir damar hastalığıdır, tedavisini kalp damar cerrahı yapar. Öncelikle bir kalp damar cerrahıyla görüşmeden tedavi olmayın.
- Doktorunuz yukarıda bahsedilen belirtileri sizde detaylı sorgulamalıdır. Ailenizde varis rahatsızlığı sorulmalıdır (genetik yatkınlık önemlidir).
- Doktorunuz her iki bacağınızı kasıktan ayak bileğine kadar ayakta ve uzanırken muayene etmelidir.
- Toplardamar sisteminizi değerlendirmek için Doppler testi (bacak damarının ultrasonu) yapılmalıdır. Doppler mutlaka ayakta ve zaman harcanarak yapılmalıdır, tedaviniz bu testin sonucuna göre planlanacaktır.
Doppler sonucuna göre iç varis tespit edilmediyse ve ileri derecede varisleşmiş damarlar yoksa koruyucu önlemler yapılmalıdır.
- Ayakta durmak veya ayaklar sarkık durumda uzun süre oturmak şikayetleri artırır. Böyle durumlarda diz seviyesinde varis çorabı kullanmak sizi rahatlatacaktır. Varis çorapları çok çeşitlidir, istenen renkte, giysinizin altında normal çoraptan farksız görünen modelleri vardır. Etek altında ince çorap görünümünde, giyim tarzınızı değiştirmenizi gerektirmeyenleri mevcuttur. Doktorunuz size ne basınçta ve uzunlukta çorap edinmeniz gerektiğini söyleyecektir. Alırken ayak bileğiniz ve bacak çaplarınız ölçülerek size uygun olanı kişiye özel olarak verilir.
- Varisin ilaçla tedavisi yoktur. Ancak şikayetlerinizi azaltacak (semptomatik) ilaçlar vardır. Bu ilaçlar genişlemiş damardan dışarıya sıvı çıkışını azaltarak şişlik, ağrı, krampı engeller.
- Düzenli egzersiz, şikayetleri ve varislerin ilerlemesini azaltır. Özellikle pilates, yoga gibi üst bacak ve alt karın kaslarını (pelvic floor) çalıştıran egzersizler yararlıdır. Yürüyüş ve yüzme derin damarları pompalayan kasları çalıştırdığı için gün sonu yapacağınız egzersiz daha dinlenmiş bacaklarla eve dönmenizi sağlar.
- Bacakları uzatmak ve yüksek tutmak özellikle şikayetlerinizin olduğu zamanlar sizi rahatlatır. Günde 3-4 kez 5-10 dakika sürelerle yatağa uzanıp ayaklarınızı duvara dayamak (>60⁰ açıyla) toplardamar boşalmasına (drenajına) katkı sağlayacağı için tedavi edicidir.
Cerrahi gerektirmeyen ince varisleriniz varsa; çok ince iğnelerle damar içerisine köpüklü madde enjeksiyonu (skleroterapi) varisleri giderir. Daha ince damarlar için radyofrekans ablasyon tedavisi uygulanabilir. Çoğu zaman bu iki tedaviyi kombine olarak yapmak gereklidir. Bu tedavi kozmetik görünüşü düzelttiği gibi, bölgesel şikayetlerinizi de geçirir.
Doppler sonucunuzda ileri derecede genişlemiş yüzeyel toplardamar (büyük safen ven) ölçülmüş ve damar içi kapaklarda ileri yetmezlik (>3 grade venöz yetmezlik) tespit edilmişse cerrahi tedavi gereklidir. Cerrahi tedavi kararı verilmişse operasyonu ertelemek yeni varislerin oluşumuna sebep olur, ilerleyen zamanda daha sorunlu bir cerrahi müdahale gerekecektir.
Cerrahide amaç varisleşmiş yüzeyel damarı dolaşım dışı bırakarak, bütün toplardamar dolaşımını derin damara yönlendirmektir. Yüzeyel damardaki yüksek basınç kaybolunca ciltaltı damarlara iletilen basınç düşecek ve varis oluşmayacaktır.
Klasik varis ameliyatında kasık bölgesinden yapılan 8-10 cm’lik bir kesiyle derin ve yüzeyel toplardamarların birleştiği bölgeye ulaşılır. Yüzeyel damar derin damardan ayrılır ve içerisine gönderilen bir tel yardımıyla diz seviyesine kadar olan kısmı kasıktan çekilerek alınır. Bacakta varisler çoğu zaman dikiş gerektirmeyen küçük kesilerle temizlenir. Ameliyat sonrası bacak bandaja alınır, bir gece hastanede kalınır. Genellikle bir hafta istirahat gereklidir.
Kapalı varis ameliyatında yüzeyel toplardamara diz seviyesinde Doppler görüntüsü altında bir kılıf (kanül) yerleşririlir. Bu kılıftan damar içerisine bir tel (kateter) ilerletilir. Dopler’le telin derin-yüzeyel damar bileşkesinde olması kontrol edilir. Damar hattı boyunca damar etrafına küçük iğnelerle serum enjekte edilerek, etrafında bir göl oluşturulur. Telden uygulanan radyofrekans enerjisi ile damar içeriden kapatılır. Etrafındaki sıvı ısıyı iletmediği için damar dışı dokulara hasar verilmez. İşlem damardaki kılıfın çıkarılması ile son bulur. Hiçbir cerrahi kesi ya da dikiş yoktur.
Varis, tedavi edilebilir bir hastalıktır ve tedavisi kalp damar cerrahisi uzmanı bir doktor tarafından yapılmalıdır.
